Brueghel en tijdgenoten: kunst als verborgen verzet?

In de tentoonstelling Brueghel en tijdgenoten: kunst als verborgen verzet? nodigen we de bezoeker uit om de verhalen te ontdekken die schuilgaan achter de Kruisdraging van Pieter Brueghel de Jonge.

Voor schilders uit de lange zestiende eeuw (1450-1650) bood deze Bijbelse voorstelling een overdaad aan sprekende, en zelfs satirische details, maar ook de gelegenheid om al dan niet bedekte kritiek op de eigentijdse maatschappelijke ongeregeldheden te uiten. Het iconische schilderij van Pieter Brueghel de Jonge wordt getoond als onderdeel van een indrukwekkende beeldtraditie, te midden van het werk van zijn voorgangers, tijdgenoten maar ook de grootmeesters die na hem kwamen. In de omvangrijke tentoonstelling – ca. 75 werken in totaal, van de late middeleeuwen tot de hoge barok – kan de bezoeker zich vergapen aan werk van Albrecht Dürer, Lucas van Leyden, Quinten Massijs, Bernard van Orley, Jacob Jordaens en Peter Paul Rubens.

Kunst als verborgen verzet?

Aanvankelijk, in de late middeleeuwen, zien we de Kruisdraging vooral afgebeeld als onderdeel van de Passie, de reeks gebeurtenissen die tot Christus’ kruisdood leiden, met de Kruisiging als onbetwist ‘hoogtepunt’. Vanaf de vroege zestiende eeuw evolueert het onderwerp tot een autonoom thema, rijk aan details en betekenis. In de tentoonstelling wordt zowel aandacht besteed aan de ontwikkeling van deze beeldtraditie, als aan de sociale en politieke omstandigheden waarin Pieter Brueghel de Jonge zijn composities maakte.

In een culminatie van jaren van slecht weer, misoogsten en ziekte, maatschappelijke onrust en religieuze twisten, brak in 1566 de Beeldenstorm uit. Hervormers sloegen de in hun ogen godslasterlijke beelden en schilderijen in katholieke kerken aan gruzelementen. De regent die vervolgens voor de Spaanse koning, Philips II Habsburg, orde op zaken moest stellen, Fernando Àlvarez de Toledo, stelde een schrikbewind in. Religieuze en politieke dissidenten werden door de beruchte hertog van Alva en zijn Bloedraad meedogenloos vervolgd en ter dood gebracht. Pieter Bruegel de Oude, die in 1569 overleed, zou op zijn sterfbed zijn vrouw opdracht hebben gegeven zijn tekeningen te verbranden, omdat de bijtende satire de familie in moeilijkheden zou kunnen brengen. Tientallen jaren later gaf zijn zoon Pieter Brueghel de Jonge de soldaten die Christus op zijn Kruisdraging naar Golgotha begeleidden de banier van de Habsburgers mee. Deed hij dat omdat een ‘eigentijdse’ religieuze voorstelling voor zijn tijdgenoten beter invoelbaar zou zijn? Of schilderde hij in de geest van zijn vader en is het wapen een bedekt verwijt aan de autoriteit die hervormers ter dood brengt? Zeker weten zullen we het nooit, de schilder moet zijn bedoelingen met opzet voor meerdere uitleg vatbaar hebben gelaten.

De Kruisdraging van Brueghel de Jonge wordt gepresenteerd als onderdeel van een  beeldtraditie, te midden van het werk van zijn voorgangers, tijdgenoten maar ook de grootmeesters die na hem kwamen, waaronder de klinkende namen van Albrecht Dürer, Lucas van Leyden, Quinten Massijs, Bernard van Orley, Jacob Jordaens en Peter Paul Rubens

Bonnefanten

De tentoonstelling Brueghel en tijdgenoten: kunst als verborgen verzet? sluit aan op wat inmiddels rustig een traditie van tentoonstellingen in het Bonnefanten rond de firma Brueg[h]el mag heten. Het museum bewaart dan ook maar liefst 5 Brueghels, waaronder de iconische Kruisdraging die de aanleiding voor deze tentoonstelling vormt. In de collectie oude kunst van het Bonnefanten ligt de focus op kunst van 15de en 16de eeuw uit de Zuidelijke Nederlanden, en dat is de regio en de periode waarbinnen de tentoonstelling Brueghel en tijdgenoten: kunst als verborgen verzet? is gesitueerd.

Publicatie

Bij de tentoonstelling verschijnt een rijk geïllustreerde catalogus van 232 pagina’s met bijdragen van Lars Hendrikman, Dorien Tamis, Sarah Babin, Saskia Cohen-Willner, Ann Diels e.a. De publicatie is beschikbaar in onze museumshop en online in het Nederlands en Engels, voor €32,50. NL - ISBN 9789462623156 & ENG - ISBN 9789462623163.

Conservator: Lars Hendrikman
Gastconservator: Dorien Tamis

Noot voor pers: voor meer informatie en beeldmateriaal kunt u contact opnemen met Justin Livesey via pressoffice@bonnefanten.nl of +31 (0)6 53 22 68 16

Hoofdbeeld: Werkplaats Pieter Brueghel de Jonge, Kruisdraging, c. 1605 - 151 x 200 x 11, olieverf op paneel © Fotografie Peter Cox / Bonnefanten, langdurig bruikleen Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed